HES'LER KARADENÝZÝ TEHDÝT EDÝYOR

KTÜ Deniz Bilimleri Fakültesi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Ertuð Düzgüneþ, 'Karadeniz'de Durum Son Derece Ciddi. HES'ler Canlýlarýn Neslini Tehdit Ediyor' Dedi...
 KARADENÝZ'DE BÝYOÇEÞÝTLÝLÝK
Karadeniz'de küresel ýsýnma, bilinçsiz avlanma, kirlilik ve HES hidroelektrik santrallarý nedeniyle; kalkan, çipura, ýstakoz, karides ve kýrlangýç gibi birçok türün yok olma noktasýna geldi. Karadeniz'de küresel ýsýnma ve bilinçsiz avlanma nedeniyle birçok türün yok olma noktasýna geldiðini belirten KTÜ Deniz Bilimleri Fakültesi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Ertuð Düzgüneþ, "Karadeniz'de durum son derece ciddi" dedi.
 KTÜ - Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Ertuð Düzgüneþ, "Karadeniz'de geçmiþte yaþamýný sürdüren canlý türlerinde önemli deðiþiklikler olduðunu ifade ederek "Karadeniz'de biyoçeþitlilik açýsýndan durum son derece ciddi" dedi.

ÝNSAN ZARAR VERÝYOR Karadeniz'de canlý türlerinin azalmasýnda kullanýlan aðlar baþta olmak üzere av araçlarýný seçmeden avlanmanýn büyük etkisi olduðunu ifade eden Düzgüneþ, "Kýrlangýç balýðý ortadan kalktý, mercan ve çipura balýklarý yok oldu. Ýþgalci türler nedeniyle örneðin deniz salyangozu geldi, midyeler yok oldu.
Karadeniz'de avlandýðý söylenen ýstakoz, karidesler yok oldu" dedi.
Düzgüneþ, Karadeniz'deki biyoçeþitlilikte gözle görülen deðiþikliklerin yaný sýra gözle görülmeyen ancak küçük balýklara yem olan canlý türlerinde de ciddi deðiþimler yaþandýðýný anlatarak "HES'ler nedeniyle eskisi gibi denizlerimize besin maddesi akýþý saðlanamýyor.

SU VAR BESLEYÝCÝ GIDA YOK
Su geliyor ama besleyici gýdalar gelmiyor. Karadenizin besin zincirindeki katmanlar deðiþti, eskisi kadar zengin deðil. Bu nedenle balýðýn beslenmesi de etkilendi" diye konuþtu. Karadeniz'deki canlý çeþitliliðinin azalmasýnda insanlarýn doðaya verdiði zararýn da büyük etkisi olduðuna iþaret eden Düzgüneþ, þöyle devam etti: "Örneðin yol yapýmý nedeniyle balýklarýn yaþam ortamlarý yok ediidi. O zaman bu balýklar baþka bir yer aradý. Doðan yavru balýklar barýnma imkânýný kaybetti."
29 Aralýk 2012 Cumartesi - 14.04

Ökkeþ Bölükbaþý, Ýstanbul – Eylül.2013 - okkesb@gmail.com,
http://www.medyagunebakis.com/ - okkesb@telmar.net,
https://www.facebook.com/okkes.bolukbasi,
MEDYAJANS – Toplum Dinamikleri Fikir Ajansý
Sosyal, Kültürel, Ticari, Eðitim ve Sanatsal Alanlarda;
Düþünce Üretimi. Paylaþýmý. Toplum Yararýna kullanýmý.!
Bilgi Sahibi Olmadan Fikir Sahibi Olunamaz.! Olunsa olunsa;
Ancak Baþkalarýnýn Fikirlerini Tekrarlayan Papaðan Olunur.
Ökkeþ Bölükbaþý, Ýstanbul – Eylül.2013 - okkesb@gmail.com,

KADEKON - Karadeniz Federasyonlarý Konfederasyonu © 2013
KARDOÐA KAradeniz Doða Koruma Federasyonu
Giresun, Turkey
Vizyonumuz “Üyesi doða ve çevre koruma dernekleri aracýlýðýyla halkla bütünleþmiþ, kitleleri harekete geçirebilen, ulusal doða ve çevre koruma politikalarýnýn oluþturulmasýnda etkin, ulusal ve uluslararasý kuruluþlarla iþbirliði yapan, finansal sürdürülebilirliðini saðlamýþ, çevresel yaklaþýmlarý içselleþtirmiþ, saygýn bir federasyon olmaktýr.
” Misyonumuz “Karadeniz Doða Koruma Federasyonu, doða ve çevre koruma amacýyla, dernekler arasýnda güç birliði için;

• Üyesi dernekleri güçlendirir, aralarýnda iþbirliði saðlar ve iþbirliklerini destekler,
• Üyesi dernekler arasýnda bilgi akýþý saðlar ve iletiþimi güçlendirir,
• Bölgesel, ulusal ve uluslararasý doða ve çevre koruma politikalarýnýn oluþturulmasýna ve uygulanmasýna katký koyar.
Kardoða misyonu çerçevesinde yerel, ulusal ve uluslararasý sivil toplum kuruluþlarý, bilimsel kuruluþlar, özel sektör, devlet, medya, fonlar ve sponsorlarla beraber çalýþýr.”

www.kardoga.net/
Bu sene on birincisi düzenlenen Uluslararasý Karadeniz Etkinlik Günü Türkiye’de 31 Ekim 2007 tarihinde Ýstanbul’da kutlandý. Karadeniz’de yunuslarýn korunmasýna yönelik kamuoyu bilincini arttýrmak amacýyla ilan edilen 2007 Yunus Yýlý nedeniyle yunus temalý etkinlikler kapsamýnda Karadeniz’in korunmasý yönündeki çalýþmalarýndan ve hizmetlerinden dolayý Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna’dan 6 kiþiye “Karadeniz Madalyalarý” takdim edildi. Ayrýca bu seneki kutlamalar kapsamýnda halk oyunlarý sergilendi, konserler ve özel gösteriler düzenlendi.
 Uluslararasý Karadeniz Etkinlik Günü, Karadeniz’in Kirliliðe Karþý Korunmasý Komisyonu Daimi Sekreteryasý ve GEF / UNDP’nin Karadeniz Ekosisteminin Ýyileþtirilmesi Projesi (BSERP) (proje hakkýnda daha detaylý bilgi için buraya týklayýnýz) ortaklýðýnda ve Karadeniz Sivil Toplum Kuruluþlarý Konfederasyonu (KASTOB) desteðiyle, Karadeniz’in korunmasý için bölgesel iþbirliðinin önemine kamuoyunun dikkatini çekmek için gerçekleþtirildi. Karadeniz’e kýyýsý olan altý ülkede eþzamanlý olarak kutlanan bölgesel etkinliðe, bu alanda çalýþan tüm bölgesel kuruluþlar, sivil toplum örgütleri, hükümetler ve belediyeler katýldý.
Bu sene ikincisi verilen “Karadeniz Madalyasý” ile Karadeniz ekosistemini iyileþtirmek ve Karadeniz’i eski haline döndürmek için yapýlan çalýþmalara destek verme amacýný taþýyor ve bu çalýþmalarda emeði geçenleri yüreklendirerek, bireysel çabalarýn da ne kadar önemli olduðunu vurguluyor.
 Karadeniz’i çevreleyen Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna’nýn 21 Nisan 1992 tarihinde Karadeniz’in Kirliliðe Karþý Korunmasý Sözleþmesi (Bükreþ Sözleþmesi) ve 31 Ekim 1996 tarihinde ise Karadeniz Stratejik Eylem Planý’ný imzalamalarýyla beraber Uluslararasý Karadeniz Etkinlik Günü her yýl 31 Ekim tarihinde Karadeniz ülkeleri tarafýndan kutlanýyor. Bu yýl bölge çapýndaki etkinlikler ise UNDP ve Coca-Cola Türkiye’nin ortak su giriþimi olan “Her Damla Deðer Katar” projesi sponsorluðunda gerçekleþti. Karadeniz’in biyolojik çeþitliliði son 40 yýlda önemli ölçüde azaldý.

Ýþlenmemiþ atýklarýn kirlettiði sularda oluþan bir yosun türü olan alglarýn sudaki oksijen miktarýný azaltmasý, aþýrý balýkçýlýk, sanayi atýklarý ve son zamanlarda ticari gemiler tarafýndan taþýnan yabancý ve zararlý bir deniz anasý türü ve Karadeniz’e akan Nil, Tuna ve Don nehirlerinin getirdiði diðer pislikler mersin balýðý, somon, kefal, çaça balýðý, istavrit ve kaya balýðýnýn tehlikeli boyutlarda azalmalarýna neden oluyor. Uskumru ve kýlýçbalýðý ise tamamen yokolmuþ durumda... Öte yandan balýkçýlar tarafýndan balýklarýn azalmasýnýn sebebi olarak görülen ve üzerlerindeki avlanma yasaðýný kaldýrtmaya çalýþtýklarý yunuslar da büyük tehlike altýnda. Kirlilik dýþýnda balýkçýlarýn dip aðlarýna takýlan yunuslar boðularak ölüyor, halbuki bir denizdeki yunuslarýn bolluðu o denizin temizliðinin ve zenginliðinin de göstergesi...

DOÐU KARADENÝZ’DE ENERJÝ-ÇEVRE ETKÝLEÞÝMÝ
KARARLARA KATILIMDA SIVIL TOPLUM KURULUÞLARININ ROLÜ
B. Gül GÖKTEPE, Kadem EKÞÝ, Sabahattin DEMÝRCAN
KASTOB (Karadeniz Sivil Toplum Kuruluþlarý Konfederasyonu)
ÖZET
Doðu Karadeniz’in vadilerinde su gücünden yararlanýlarak “enerji üretmek” üzere birçok Hidro Elektrik Santrali (HES) projesi planlanmýþtýr. Ancak bu projelerin bir kýsmýnýn bölgenin doðal zenginlikleri ayrýntýlarýyla göz önüne alýnmadan hayata geçirilmek üzere inþaatlarýna baþlanmasýyla ortaya çeþitli sorunlar çýkmýþtýr.

Bu bildiride; Sivil Toplum Kuruluþlarýnýn ve yerel halkýn bakýþ açýsýyla Doðu Karadeniz’de, Rize ilinde ve Ýkizdere özelinde, gündemdeki HES lerle ilgili olarak enerji-çevre etkileþiminde halkýn kararlara katýlýmý statüsü ve risk algýlamasý çalýþmalarýndan alýntýlar sunulmaktadýr.
Ülkemiz için hem su kaynaklarýnýn önemi ve deðeri hem de enerji üretiminin gereði vurgulanmakta, Ýkizdere vadisinin doðal zenginlikleri tanýtýlmaktadýr. Sadece Türkiye’nin deðil dünyanýn en güzel vadilerinden olan Ýkizdere, Fýrtýna, Hemþin, Fýndýklý ve diðerlerinin korunmasýnda STK larýn gösterdiði hassasiyet yerel halkýn kararlara katýlýmý konusunda yapýlan çalýþmalar, halkýn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi kampanyalarý kýsaca Deðerlendirilmektedir.
Yöre halký, ülkenin sürdürülebilir kalkýnma hedefleri çerçevesinde enerji üretimine karþý deðildir. Ancak özel þirketlerin halkýn kabulünü bir tarafa býrakarak enerji üretmek üzere kâr amacýyla hareketi ve karar verme mekanizmalarýnýn yeterince þeffaf olmamasý, yerel halkýn vadilerine sahip çýkmasý doðrultusunda sivil bir çevre hareketine sebep olmuþtur…

Sonuç ve önerilerde; STK larýn enerji planlamasý ile ilgili olarak kararlara katýlýmda önemli anahtar rolü olduðu savunulmaktadýr. Enerji projelerinin planlama, dizayn, inþasý ve iþletilmesi sýrasýnda þeffaflýk politikalarý ile ilgi gruplarý arasýndaki iletiþimin hayati önemi vurgulanmaktadýr.

GÝRÝÞ
Günümüzde enerji, Türkiye’de ve dünya genelinde en önemli, en stratejik, en hayati meselelerin baþýnda gelmektedir. Son yýllarda bir yandan enerji ile ilgili tüm meselelerin önemi gittikçe artarken diðer yandan da çevrenin, yeþilin, suyun ve doðanýn önemi katlanarak artmaktadýr. Su kaynaklarýnýn bu kadar önem kazandýðý günümüzde doðal olarak ülkemizin sürdürülebilir kalkýnma hedefleri çerçevesinde yerli ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretiminde mümkün mertebe yararlanýlmasý planlanmaktadýr.
Bu çerçevede Doðu Karadeniz vadilerinde yaklaþýk 450 HES planlanmýþ olup bunlardan bir kýsmýnýn inþasýnýn baþlatýlmasý ve ÇED leriyle ilgili meselelerin kamuoyuna yansýmasýyla, enerji-çevre etkileþimi ile ilgili olarak bölgedeki tüm ilgi gruplarýný kapsayan ciddi sosyo-ekonomik sorunlar ortaya çýkmýþtýr.

Gene son yýllarda tüm dünyada en önemli gündem maddelerinden birini oluþturan küresel ýsýnma sorunu ve “su” yun hem stratejik hem de ekonomik önemi, Doðu Karadeniz vadilerimizde “enerji ve su” ile ilgili kalkýnma projelerinin çok daha fazla katýlýmla planlanmasý gerektiðini ortaya koymuþtur.
Ýkizdere vadisi zengin bir biyolojik çeþitliliði bünyesinde barýndýrmaktadýr. Bu kadar çok flora ve faunayý barýndýrdýðý için de dünyanýn en önemli 200 ekolojik bölgesinden birisi olmuþtur. Bu vadiye bu çeþitliliði ve güzelliði veren de yüzyýllardýr gürül gürül akan dereleridir. Dolayýsýyla vadinin suyunun alýnmasýyla bu ekosisteme gelebilecek herhangi bir risk yöre halký tarafýndan kabul edilmemektedir.

ÝKÝZDERE HAVZASI: ÖNEMÝ VE BÝYOLOJÝK ZENGÝNLÝÐÝ
Ýkizdere, Rize’nin toprak bakýmýndan en büyük ilçesidir. Rize ilinde büyük bir akarsu olmamasýna raðmen doðudan batýya doðru irili ufaklý birçok akarsu mevcuttur.
Bu akarsularýn baþlýcalar Fýndýklý, Fýrtýna, Hemþin, Çayeli, Taþlýdere ve Ýyidere’dir. Rize ilinde akarsularýn en uzun olaný 78.4. km ile Ýkizdere (Ýyidere) dir ve akarsuyun havza geniþliði 1.047,4. km2’dir. Ýkizdere vadisindeki ekolojik sistem, kültürel ve sosyal yapý, mimari yapý, Doðu Karadeniz’e has özgün bir yapýya sahiptir.

Ýkizdere deresi ve kollarý Doðu Karadeniz bölgesinde bâkir kalmýþ, yaban hayatý korunmuþ, sürdürülebilir hayatý devam ettirebilen son havzalardan biridir. Bölge ekolojik turizm açýsýndan son derece yüksek bir potansiyele sahiptir.
Ýlçe turistik özellikleri itibarýyla bákir sayýlabilecek bir doðaya sahip olmakla birlikte henüz keþfedilmemiþ güzellik ve özelliklere de sahiptir. Akarsularý, yaylalarý, buzul gölleri, flora ve faunasý, likapasý, dað horozu, balý, vadileri ve termal suyu bunlardan sadece bir kaçýdýr.

Yörenin bu özellikleri göz önünde bulundurularak yayla turizmi, daðcýlýk, termal turizm, rafting, kuþ gözlemciliði, kýþ turizmi, yamaç paraþütü, doða, manzara ve macera turizmi gibi alanlarýn geliþtirilip tanýtýlmasý ülkemizin ve yöre insanýnýn lehine olacaktýr. Anzer 07.02.1991 tarih ve 91/1514 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile Turizm Merkezi ilan edilmiþtir.
Ýkizdere–Anzer Turizm Merkezi, Çamlýhemþin–Ayder Bölgesi ile birlikte 20.11.2006 tarih ve 11264 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile “Kültür ve Turizm Geliþim Bölgesi” ilan edilerek, 08.12.2006 tarih ve 26370 sayýlý resmi gazetede yayýnlanarak yürürlüðe girmiþtir. Anzer Turizm Merkezi doðal ve kültürel özellikleri yanýnda, yörede üretilen Anzer Balý ile ünlüdür.
Anzer yaylasý, trekking, kayak, rafting, jeep safari gibi yaz-kýþ turizm aktivitelerinin doða sporlarýnýn gerçekleþtirilmesine imkan saðlamaktadýr. Flora ve Faunasý ile dikkatleri üzerine çeken yörede irili ufaklý birçok krater gölü mevcuttur.

Þekil 1: Ýkizdere’den görüntüler Rize-Ýkizdere Ovit Daðý 25.02.2008 tarihinde 2008/ 13317 sayýlý Bakanlar
Kurulu Kararýyla Kýþ Turizm Merkezi ilan edilmiþ bu karar 13.08.2008 tarihli 26815 sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanarak yürürlüðe girmiþtir.
Ýkizdere vadisi 2460 bitki türü ile Türkiye florasýnýn %28 ini barýndýrmaktadýr. Endemik kuþlar açýsýndan da dünyada koruma öncelikli 217 alanýndan biridir. Bölgedeki 43 kuþ türü Bern Listesi “Mutlak Koruma Altýndaki Türler” listesinde, 14 kuþ türü ise “Koruma Altýndaki Türler” listesinde bulunmaktadýr [3-5].
Bu çok özel coðrafya dünyada yalnýzca Kafkasya bölgesinde yaþayan dað horozunun en büyük popülasyonlarýný barýndýrýr. Bu alanda nesli küresel ölçekte tehdit altýnda olan yaban keçisinin büyük bir nüfusu yaþar. Akarsularýmýz nesli bölgesel ölçekte tehlike altýnda olan denizalasýna da ev sahipliði yapar.
Vadide sadece Dereköy HES çalýþma alanýnda 4 ayrý familyaya ait 11 balýk türü belirlenmiþtir.
Yeþilin her tonunun nakýþ gibi iþlendiði binlerce tür bitki ve canlýlarýn bulunduðu, yüzyýllardýr akan dereleri ile bir dünya cenneti olan Ýkizdere vadisinde küresel ýsýnma tartýþmalarýnýn yaþandýðý bu günlerde yapýlacak baraj ve regülatör çalýþmalarý kamuoyunda yöreye telafisi imkânsýz risk oluþturacaðý endiþesini doðurmuþtur. Kamuoyunun risk algýlamasý da ilginç bir enerji-çevre etkileþimi meselesini ve bunu takiben sivil bir çevre hareketini ortaya çýkartmýþtýr.

ÝKÝZDERE: ENERJÝ VADÝSÝ MÝ.? TURÝZM CENNETÝ MÝ.?
Ýkizdere vadisi üzerinde DSĐ tarafýndan EPDK çatýsý altýnda Su Kullaným Hakký Kanunu çerçevesinde su rejimini deðiþtirerek bir dizi Regülatör ve Hidroelektrik santralý yapýlmasý planlanmaktadýr. Vadi üzerinde detaylý ekolojik araþtýrma ve havza planlamasý yapýlmadan Cevizlik HES ve Yokuþlu HES ile birlikte, DSĐ ve Elektrik Etüd
Ýdaresince planlanan, Demirkapý-Dereköy, Rüzgarlý, Tozköy, Tozköy II REG ve HES'ler ve tüzel kiþiler tarafýndan geliþtirilen Cimildere üzerinde Selin I REG ve HES, Selin II REG ve HES, Arý REG ve HES, Yayladere üzerinde Þimþirli REG ve HES, Đkizdere üzerinde Saray HES, Baþbuð HES, Çamlýkdere üzerinde Deligör REG ve HES, Gelintaþý HES, Çaterli ve Uyranderesi üzerinde Ceyhun HES, Çokcordere üzerinde Sarmakol HES projeleri bulunmaktadýr.
Türkiye Elektrik Üretim A.Þ. verilerine göre 2008 yýlý sonu itibarýyla Türkiye elektrik üretimi toplam 198222.0 GWh dir. Đkizdere Vadisi üzerinde planlanan HES lerin yýllýk ortalama üretimi ise toplam 1344 GWh dýr. Bu da Türkiye toplam üretiminin ancak binde 7' sine tekabül etmektedir.
Þekil 2: Ýkizdere (Đyidere) HES planý.

ÝKÝZDERE’DE HES lerin EKO-SÝSTEME OLASI RÝSKLERÝ:
Ýkizdere vadisi üzerinde 20 adet tünel ve kanal tipi HES inþasýyla ilgili olarak kamuoyunda ortaya çýkan endiþelerin baþýnda HES lerden aþaðýya býrakýlacak olan can suyu miktarlarý gelmektedir. Dolayýsýyla ÇED lerde verilen %10 luk deðer, buna baðlý riskler, uluslar arasý kabullerle kýyaslamasý ve dere restorasyonu ile ilgili deðerlendirmelerimiz þu þekilde özetlenebilir [[6-13]...
Ýkizdere’nin Þimþirlikteki 20 sene içerisindeki (1980 – 2000) aylýk ortalama debileri Tablo 1 de gösterilmektedir.20 yýllýk ortalama debi ise: saniyede 27500 litre veya saniyede 27,5 metre küptür En düþük su miktarlarý Ocak ve Þubat aylarýnda, en yüksek su miktarlarý ise Mayýs ve Haziran aylarýnda görülmektedir.
Yýllýk ortalama su miktarýnýn sadece % 10 nun dere yataðýna býrakýlmasýyla ilgili olarak 1976 yýlýnda ABD de (US Fish and Wildlife) Tennant baþkanlýðýnda bir araþtýrýcý ekibin 12 deðiþik nehir havzasýnda 10 sene boyunca deney ve gözlemlerle geliþtirdiði metot deðerlendirilmiþtir.
ABD ile Kanada’da yapýlan çalýþmalarýn ve Ýkizdere’de mevcut verilerin deðerlendirilmesi; kýþ aylarýnda en az ortalamanýn %20 si veya daha fazla miktarda suyun dere yataðýna tekrar býrakýlmasý gerektiðini göstermiþtir Tablo 1 Ýkizdere’nin Þimþirlikteki 20 sene içerisindeki (1980 - 2000) aylýk ortalama debilerinin ortalamasý,

Aylar - Aylýk Ort Debi m3/s - (1980-2000)
-Ocak 12,0 -Þubat 11,5 -Mart 19,0 -Nisan 42,5 -Mayýs 65,5 -Haziran 62,5 -Temmuz 35,0 -Aðustos 17,0 -Eylül 15,0
-Ekim 18,5 -Kasým 18,2 -Aralýk 14,2
Mevcut Ýkizdere debilerinin uluslar arasý literatür çalýþmasý sonuçlarýyla mukayesesi ve deðerlendirme bulgularýna göre eðer yýllýk ortalama su miktarýnýn % 10 u dere yataðýna býrakýlýrsa dere havzasýndaki habitata gelebilecek risk aþaðýdaki gibi özetlenebilir:
• Deredeki doðal yaþam kýsa bir süre devam edebilecektir..
• Dere yataðýnýn % de 50 sini veya fazlasýný kuruyacaktýr.
• Dere kenarlarýndaki canlý (flora ve fauna) yapýsýyla suyun irtibatý kesilecektir.
• Balýklarýn yukarýya göç edebilmeleri özellikle göllerin aþaðýsýndaki dalgalý akan su kesimlerinde gerektiði derinlikte su olmayacaðýndan zorlaþacaktýr.
• Deredeki suyun sýcaklýðý bazý balýk türleri için çok yüksek olacaktýr. Çok küçük balýklarýn beslenmeleri ve büyüme dönemleri için çok önemli yeri olan derenin yan kesimlerindeki alüvyonlu kanallar kuruyacaktýr.

• Balýk türlerinin çoðu göllerde toplanmak zorunda kalýp düþmanlarý tarafýndan kolayca avlanacaklardýr.
• Bu miktardaki su dere yataðýnda birikecek ince kumlarý taþýyamayacaktýr.
• Ayný zamanda bu su miktarýnýn oluþturduðu su hýzý ile balýklar için önemli olan omurgasýz canlýlarýn yetiþmesini engelleyecektir. Uluslararasý Su Enstitüsüne göre, nehir havzasýndaki ekosistemi yaný baþka bir deyiþle (flora ve fauna yaþamýný veya nehir kenarlarýnda ve çevresindeki bitki ve deredeki canlý yaþamý) saðlýklý koþullarda tutabilmek için ortalama yýllýk su miktarýnýn %20 ila %50 si arasýnda bir miktar can suyu olarak dere yataðýna býrakýlmalýdýr.
Yýllýk ortalama akýmýn %10’u Ýkizdere vadisinde kurulacak Cevizlik santralý için 2766 lt / sn’dir. Bu miktarda býrakýlacak su dere yataðýnýn %50’sini kurutacaktýr.

Tennat yöntemi deredeki çok iyi bir habitat ve de halkýn dere ile ilgili sosyal yaþantýsý ve çeþitli aktiviteleri (rafting, kano v.s) gerçekleþtirmek için ortalama yýllýk su debisinin %30’unu dere yataðýna býrakýlmasýný önermiþtir. Bu ise cevizlik santralý için 8298.lt/sn su demektir. Tennat metodu ile önerilen bu su oranlarý Ekim ile Mart ayý arasýndadýr.
Nisan ile Eylül aylarý arasýnda dere yataðýna býrakýlmasý gereken su miktarý Tennant’a göre Ekim Mart ayý arasýnda býrakýlan su miktarýndan %20 daha fazla olmalýdýr [6-11] .
DSÝ’nin raporlarýna göre de derelerde yataðýn kurumamasý ve canlý yaþamýn sürdürülebilmesi için dere yataðýna býrakýlmasý gereken minimum su miktarý yýllýk ortalama debinin en az dörtte biri kadar olmalýdýr. Bun göre Cevizlik santralý için dere yataðýna en az 27660 lt X 0.25= 6915.lt/sn su býrakýlmalýdýr.

Ýkizdere Vadisinde öngörülen
orta megawatt gücündeki santrallerin riskleri
• 8 km uzunluðunda tünel içinden taþýnmasý öngörülen suyun geçeceði alanýn hafriyatý dolayýsýyla çýkarýlacak olan taþ, topraðýn taþýnmasý.
• Orman tahribatý.
• Dere yataðýnda yapýlacak olan beton setlerin balýklarýn göçünü engellenmesi.
• Derenin sularýnýn tüneller içerisinden alýnmasýndan dolayý yamaçlardaki nem miktarlarýnýn toprakta çok azalmasý.
• Nemin azalmasýnýn tarýma, meyveciliðe ve özellikle arýcýlýða vereceði zarar,
• Bu yamaçlardan kesilen aðaçlarýn tuttuðu yüzeysel topraklarýn rüzgâr, yaðmur vasýtasýyla az su býrakýlmýþ dere yataklarýna depolanmasý. Erozyon dolayýsýyla vadideki aðaç ve bitkilerin kurumasý, azalmasý,
• Proje kapsamýnda ortaya çýkabilecek katý atýk, atýk sularýn bölgenin flora ve faunasýna vereceði olasý zarar
• Enerjinin taþýnmasý için yapýlacak enerji nakil hatlarý ve muhtemel zararlarý. Olarak özetlenebilir.

MEVCUT SORUN, RÝSK ALGILAMASI VE STK YAKLAÞIMI
Ýkizdere vadisinde su gücünden yararlanýlarak elektrik enerjisi üretmek üzere son verilere göre 20 adet tünel ve kanal tipi HES in yapýlmasý planlarý karþýsýnda çeþitli ilgi gruplarýnýn farklý düþünce, eylem ve davranýþ modelleri ortaya çýkmýþtýr. Bu gruplar ve öncelikleri þu þekilde özetlenebilir;
Tablo 2: Ýkizdere risk algýlamasý çalýþmasýnda çeþitli ilgi gruplarý ve öncelikleri

ÝLGÝ GRUBU ÖNCELÝÐÝ
Merkezi hükümet ve diðer kamu kurumlarý, Elektrik üretimi, Su kaynaklarýnýn yönetimi
Yerel Yönetimler, Alt yapý hizmetleri, halkýn talepleri
Özerk enerji þirketleri Elektrik üretim lisansý, daðýtýmý, satýþý
Yerli/yabancý Yatýrýmcýlar Kýsa ve orta vadede kâr
Özel enerji þirketleri Elektrik satýþýndan kazanç
Çevreci kuruluþlar Doðal kaynaklarýn korunmasý

Araþtýrma
Kurumlarý / üniversiteler
Bilimsel araþtýrma veri toplama, Yerel halk: Yöresine, suyuna sahiplenme, Ýstihdam, Medya Ýlginç haber

STK lar Kararlara katýlým
Merkezi hükümet ve resmi devlet daireleri:
Akýp giden su gücünden ülkemizin sürdürülebilir kalkýnma hedefleri içinde ülke ekonomisi için elektrik üretiminde yararlanýlmasýný saðlamak. Planlama ve proje geliþtirmek
Yatýrýmcýlar: Geleceði en parlak sektörlerden olan enerji alanýnda yatýrým yaparak yerli kaynaklardan kýsa ve orta vadede kazanç elde etmek
Özel enerji þirketleri (yerli/yabancý ortaklý) : Devlet ihalelerini kazanarak, kredi temin ederek mümkün olan en kýsa sürede santral inþa edip elektrik satarak kâra geçmek:
Çevreci kuruluþ ve kiþiler: Yeþil vadinin, doðal kaynaklarýn, tüm biyolojik türlerin korunmasýný saðlamak. Buna karþý risk teþkil eden faaliyetleri engellemek.
Araþtýrma kurumlarý/üniversiteler/akademisyenler: Enerji, çevre etkileþimi alanýnda mevcut ulusal ve uluslar arasý kökenli araþtýrmalarý deðerlendirmek.
Yeni araþtýrma projeleri geliþtirmek, bilimsel veri tabaný oluþturmak.
Sivil Toplum Kuruluþlarý: Halkýn kararlara katýlýmýný saðlamak, Halkýn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi kampanyalarýný organize etmek, kamu-özel sektör, yerel halk arasýnda moderatörlük yapmak

Yerel halk:
Baþta Ýkizdere vadisine can veren, zenginlik kaynaðý “su”yuna, bölgenin doðal, tarihi ve kültürel zenginliklerine sahip çýkmak, geleceði riske atmadan istihdam saðlamak, gelir temin etmek.
Medya: Haberlerin, bilgilerin, sivil hareketlerin daha geniþ kitlelere iletilmesini saðlamak, Yerel halkla yapýlan toplantýlarda ortaya çýkan risk algýlamasý ve genel düþünceleri þu þekilde özetlenebilir.
“Vadimi baþtan aþaðý dolduracak olan bu 20 adet kanal tipi hidroelektrik santral projeleri vadinin can damarý olan derelerin kurumasýna sebep olacak ve yemyeþil olan bitki örtüsünü de aþaðýdan yukarýya doðru sarartmaya baþlatacak.
dere yataðýndaki su daðlarýn içerisinde yapýlacak kanallara alýnacaðýndan vadinin atardamarý dereler kuruyacak, kýrmýzý pullu alabalýðýmýz yok olacak ve diðer sucul yaþam sona erecek, vadimizdeki ekolojik denge alt-üst olacak, balýn kalitesi deðiþecek, yüksek gerilim hatlarý vadimizi kanser vadisine dönüþtürecek, binlerce aðacýn kesilmesi ve patlatmalarla erozyon ve sel felaketleri kaçýnýlmaz hale gelecek ve vadimizdeki turizm hareketi son bulacak”.

“Uzun dönemde Türkiye enerji talebi artarak devam edeceðini düþünürsek vadimizdeki enerji üretiminin toplam üretime oraný her yýl giderek azalacak.
Dolayýsýyla bu vadide üretilecek enerji Ülkemizin enerji ihtiyacýný gidermeyeceði gibi enerji ihtiyacýný da karþýlayamayacak.
Bu kadar bir enerji için dünyanýn en önemli 200 vadisinden birisi olan Ýkizdere vadimiz feda edilir mi.?
Elektrik enerjisi üretmenin alternatifleri vardýr fakat ikinci bir Ýkizdere Vadisi yoktur.!.”
Rize Ýdare Mahkemesi 2008/536 Esas No'lu kararý ile yapýlmasý planlanan Dereköy Regülatörü ve Demirkapý HES Projesinin ÇED Olumlu kararýnýn yürütmesini durdurmuþtur Bu iptallerin ardýndan STK lar olarak tüm Ýkizdere’lilerin devletimizden, gelecekle ilgili kaygýlarý sonlandýrmak adýna HES Projeleri ve diðer sorunlara yönelik beklentileri bulunmaktadýr.

STK KAMPANYALARI
Tüm yukarýdaki sorunlara olumlu çözüm üretebilmek ve ilgi gruplarý arasýnda moderatörlük yapmak üzere KASTOB ve Ýkizdere Derneði tarafýndan çeþitli faaliyetler yürütülmektedir. Bunlarýn baþlýcalarý ilgi gruplarýyla, yönetici ve milletvekilleriyle karþýlýklý görüþmeler, literatür çalýþmalarý, kamuoyunu bilgilendirme faaliyetleri, Kurultaylar, yayla þenlikleri, Karadenizli kadýnlarýn kararlara katýlýmý konusundaki faaliyetler, “Vadime Dokunmayýn” halkýn katýlýmý Projesi, halka açýk toplantýlar, risk algýlamasý ve iletiþimi anket çalýþmalarý, yürüyüþler, eylemler, basýn toplantýlarý, bildirileri, medya programlarýdýr.
STK kampanyalarýnýn en belirgin “risk algýlamasý ve iletiþimi” bulgularý olarak;
i- Tüm ilgi gruplarý arasýndaki ortak paydanýn “çevrenin korunmasý” olduðu,
ii- Kamu kurumlarý ve özel þirketlerin daha çok HES lerden enerji üretiminin kârlarý ve yararlarý,
iii- STK lar ve diðer ilgi gruplarýnýn ise riskleri üzerinde yoðunlaþtýðý,
iv- Ýkizdere’den göç etmiþ olan ve halen Ýkizdere dýþýnda yaþayan Rizelilerin de konuya yoðun ilgisi olduðu,
v- Yörede çevre bilincinin geliþtiði ancak halkýn farklý enerji sistemleri ve saðlýk riskleri konusunda yeterli bilgiye ulaþamadýðý,
vi- Yerel halkýn ve STK larýn enerji üretiminin gereðine inandýðý ancak “Vadime Dokunmayýn” projesinde görülen algýlamanýn “arka bahçemde olmasýn- (not in my backyard NIMBY syndrome)” sendromuna benzer olduðu,
vii- Yörede asýl iþ gücünü oluþturan kadýnlarýn kararlara katýlýmda istekli olduðu,
viii- Đlgi gruplarý arasýnda baþlangýçta önemli bir bilgi boþluðu ve iletiþim sorunu olduðu ancak zaman içinde sektörler arasý diyalog tesis edilmeye baþlandýðý,
ix- STK lar ve akademisyenler arasýnda olumlu iþbirliði ve koordinasyon saðlandýðý ortaya çýkmýþtýr,
Yukarýda özetlendiði gibi bu emsalsiz doðal güzelliðe ve zengin biyolojik çeþitliliðe sahip olan Ýkizdere vadisinde 20 adet HES’in yapýlmasý durumunda elde edilecek yararlarýn ve ortaya çýkacak risklerin hassas bir þekilde kantitatif deðerlendirmesini yapmak son derece zor ve iddialý bir meseledir.
Ancak STK lar açýsýndan ortaya çýkan ortak kalitatif bulgu; bu zengin havzanýn ve türlerin yaþam alanlarýnýn daralmasýyla büyük risk altýnda kalacaðý, türlerin azalarak yok olacaðý yönünde olup bu durumun da ülkemizin taraf olduðu uluslar arasý sözleþmeler nezdinde zor durumda kalmamýza sebep olacaðý þeklindedir..

SONUÇ VE ÖNERÝLER:
Bir doða harikasý olan Ýkizdere’de yapýlmasý planlanan HES lerin enerji-çevre etkileþiminde; bir yanda günümüzün en deðerli ve stratejik maddesi “su” ile Karadeniz ekosisteminin muhteþem vadisinin zengin biyolojik çeþitliliðini sürdürebilme, diðer tarafta da ülkemizin enerji sorununa çözüm arayýþý olan zor ve iddialý bir mesele bulunmaktadýr.
Tüm enerji santralleri ülkemiz için hayati önem taþýmaktadýr. Ulusal enerji politikamýzda termik, hidroelektrik, nükleer ve yenilenebilir kaynaklardan oluþan karma bir model uygulanmalýdýr.. Ancak santraller planlanýrken, inþa edilirken ve iþletilirken çevre en önemli kriter olarak planlarda yer almalý doðal kaynaklarý, tarihi zenginlikleri ve insan saðlýðýný hiçbir þekilde riske sokmamalýdýr.
Ýkizdere’de planlanan HES lerle ilgili olarak dereye býrakýlmasý öngörülen yýllýk ortalama su miktarý ile ilgili deðerlendirmelerimiz önerilen deðerlerle çeliþmektedir. Dereye býrakýlmasý gereken su miktarlarý aylara göre deðiþmeli, derenin doðasal akýþ miktarý grafiðine paralel olmalýdýr. Bu nedenle dereye býrakýlmasý gereken su miktarý ile ilgili detaylý çalýþmalarýn ve hesaplamalarýn in bu hassas ekosistemi tehlikeye atmayacak þekilde yeniden planlanmasý ve düzenlenmesi gerekmektedir.
Yöre halký, diðer yerel ilgi gruplarý ve STKlar Türkiye’nin sürdürülebilir kalkýnma hedefleri çerçevesinde su kaynaklarýmýzdan elektrik enerjisi üretimine asla karþý deðildir. Ancak özel enerji þirketlerinin bu akarsular konusunda bilimsel ve teknik araþtýrmalarý, risk-yarar muhasebesini tam kapsamýyla yapmadan en fazla enerjiyi üretme ve en fazla kazancý elde etme kriteri altýnda dünyanýn en güzel vadilerinden olan Ýkizdere, Fýrtýna, Hemþin, Fýndýklý ve diðerlerinin tahribatýna, bu eþsiz ekosistemin hasar görmesine izin vermeyeceklerini tepkileriyle göstermektedir.
Tüm dünyada ve Türkiye’de son yýllarda önemi gittikçe artan küresel ýsýnma ve iklim deðiþikliði tehdidi sonucu turizmin ülkemizde serin ve yaðýþlý iklime, zengin biyolojik çeþitliliðe sahip olan Karadeniz Bölgesine kayacaðý öngörülmektedir. Bu kapsamda Ýkizdere’nin tüm eþsiz doðal zenginliðiyle büyük bir ekoturizm potansiyeline sahip olduðu görülmektedir. Dolayýsýyla ülke kalkýnmasý ve yerel halkýn isteði doðrultusunda turizm sektörünün geliþmesi riske atýlmamalýdýr. Bu kapsamda STK lar olarak kamu ve özel sektör yönetimlerinden beklentilerimiz ve önerilerimiz:
• Ülkemizin enerjiye ihtiyacý olduðu gibi bu vadilerde yaþayan halkýn temiz, bozulmamýþ ve ilerde turizm gelir kaynaðý olacak saðlýklý bir ekosisteme de ihtiyacý vardýr. • Bölgenin tüm deðerli doðal varlýklarý sürdürülebilir kalkýnma prensipleri çerçevesinde asla taviz verilmeden korunmalýdýr.
• Havza yönetimi planlarý yapýlmadan, çevresel etkileri kýsa, orta ve uzun vadede deðerlendirilmeden enerji santrali kurma planlarý yapýlmamalýdýr.
• Bölgede yeni, dinamik, katýlýmcý enerji-çevre politikalarý geliþtirmek gerekmektedir
• Yöre halký enerji ve çevre politikalarýnýn oluþturulmasýndan, uygulamasýna kadar olan tüm safhalarda þeffaflýk ilkesinin benimsenmesinde ve halkýn yörenin hayati meselelerinde kararlara katýlýmýnda ýsrarlýdýr.
• Yörede özellikle çay, fýndýk, mýsýr baþta olmak üzere tarým ürünlerinin ekonomiye kazandýrýlmasýnda büyük pay sahibi olan kadýnlarýn kararlara katýlýmý teþvik edilmelidir.
• STK lar sürdürülebilir kalkýnmanýn en iddialý ve zor meselelerine çözüm arayýþýnda önemli bir misyonu yüklenmiþ olup ilgi gruplarý arasýnda anahtar role sahiptir. Ýletiþimin güçlenmesinde moderatör olmalýdýr.
• Ülkemizin kalkýnmasýnda ortak amaç ve hedefler doðrultusunda devlet sektörü, özel sektör ve STK lar arasýnda dengeli bir iletiþim ve iþbirliði saðlanmasý, enerji-çevre politikalarýnýn oluþturulmasýnda kritik öneme sahiptir.

KAYNAKLAR
[1] Göktepe, B. G., “The role of NGOs for the sustainable development plans of water in the
Black Sea region” Topic 2.2 - Water for Energy, Energy for Water, 5th World Water Forum,
Đstanbul, 16-22 Mart 2009
[2] Ekþi, K., Göktepe, B. G., Demirli, B., Demircan, S., “Rize Đkizdere Vadisinde Enerji ve
Çevre” ICCI 2009, 15. Uluslararasý Enerji Konferansý, Đstanbul, 13-15 Mayýs 2009
[3] I. Ýkizdere Kurultayý Bildiriler Kitabý,2007-2008
[4] www.ikizdere.net, ” www.ikizderedernegi.org
[5].Anþin, R.”Rize Đkizdere Florasý”, Đkizdere Kurultayý Bildiriler Kitabý, Aðustos 2008
[6] Demircan, S. “Dere restorasyonu” www.ikizderedernegi.org
[7] Donald L Tennat ,1975. Instream flow regimens for fish,wildlife,recreation,and related
environmental resources report. Billings, MT. US Fish and Wild life Service
[8]. T.C. Annear et al..”Instream Flows for Riverine Resource Stewardship” Rev.Edition, 2004
[9] Critopher Estes,J.F. Osborn , Review and analysis of methods for quantifying instream
flow requirements. Water Resources Bulletin 22(3) 389-398 yýlý
[10] Tharme, R.E 1996 , 1997, 2000 University of Cape Town, South Africa, World Water
Institute.
[11] Ronald A. Ptolemy, Ministry of Environment, British Colombia,Canada (private
communication)
[12] Devlet Su Đþleri (DSĐ) 22. Bölge Müd. Etüd Þübe Müd.
[13] Devlet Su Đþleri, Ankara, Türkiye
[14] Göktepe, B. G., “Enerji Sistemlerinin Risk Algýlamasý-Türkiye’de Nükleer Enerji Örneði”
Türkiye 9. Enerji Kongresi Bildiriler Kitabý, Đstanbul, 24-27 Eylül 2003.

Yazarlarýn kýsa özgeçmiþleri
Kadem EKÞÝ - Jeofizik Mühendisi, ÝÜ -Rize, Ýkizdere doðumlu
Ýkizdere Dernek Baþkaný
Rize Ýkizdere doðumlu
Genç Ýþ Adamlarý Vakfý
Ekþioðlu Vakfý
Mimar ve Mühendisler Grubu
Jeofizik Müh. Odasý
Türkiye Jeofizik Kurumu
Türkiye Deprem Mühendisliði Derneði
Kastob (Karadeniz Sivil Toplum Kuruluþlarý Konfederasyonu)
Sabahattin DEMÝRCAN - Jeofizik Y, Mühendisi, ĐÜ
Colorado School of Mines, University of Colorado
Rize, Ýkizdere doðumlu
Anchorageö Alaska U.S.
BC/ DEF Residential Þirketi
B. Gül GÖKTEPE
Nük. Reak. Yük. Müh.
BSc. App Phy, University of Sussex, Đngiltere
MSc. Nuclear Reactor Eng,Univeersity of London, Đngiltere.
Çorum, Sungurlu doðumlu
Karadeniz üstün hizmet madalyasý sahibi
(Birleþmiþ Milletler Kalkýnma Programý)
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Çekmece Nükleer Araþtýrma Merkezi
Proje Yöneticisi, Risk ve Çevre Güvenliði Uzmaný
Bilimsel ve Teknik çalýþma alaný:
Enerji arz güvenliði,.Türkiye enerji planlamasý
Deniz kirliliði ölçüm ve deðerlendirme araþtýrmalarý
Nükleer enerji ve teknolojilerinin enerji üretimi, insan saðlýðý ve çevre uygulamalarý
Güvenlik analizi, ihtimalli risk deðerlendirmesi, insan faktörü
Sivil Toplum Kuruluþlarý (STK lar) ile gönüllü sosyo-ekonomik çalýþma alaný:
Enerji sistemlerinin riski, risk yönetimi, risk algýlamasý ve iletiþimi
Doðal kaynaklarýn yönetimi, Sulak alanlarýn korunmasý
Çevre bilinçlendirmesi, bilgilendirmesi Kadýn haklarý, kadýnlarýn kararlara katýlýmý
Yüzden fazla bilimsel bildiri ve makalenin yazarý

Ökkeþ Bölükbaþý, Ýstanbul – Eylül.2013 - okkesb@gmail.com,
http://www.medyagunebakis.com/ - okkesb@telmar.net,
https://www.facebook.com/okkes.bolukbasi,
MEDYAJANS – Toplum Dinamikleri Fikir Ajansý
Sosyal, Kültürel, Ticari, Eðitim ve Sanatsal Alanlarda;
Düþünce Üretimi. Paylaþýmý. Toplum Yararýna kullanýmý.!
Bilgi Sahibi Olmadan Fikir Sahibi Olunamaz.! Olunsa olunsa;
Ancak Baþkalarýnýn Fikirlerini Tekrarlayan Papaðan Olunur.
Ökkeþ Bölükbaþý, Ýstanbul – Eylül.2013 - okkesb@gmail.com,
|